U pripremi zbirka pjesama “ SKICE S JASTUČNICE“ Željke Milinčić

Femina spongia čežnje i duboke osjetilnosti

Potaknuta, pobuđena slojevima stvarnosti nevidljivim većini, strastvena, nježna i borbena, Željka Milinčić nas u svojoj zbirci „Skice s jastučnice“ vodi kroz kolaž nekonvencionalne svjetlosti brižno zaštićene, raspoređene prema unutra, izložene samo na papiru u stihovima namijenjenim za malobrojne koji danas žele i mogu čitati poeziju (sa svim što to podrazumijeva).
Autoričin stil je suptilan, tanan ali snažan. U istom trenutku i strijepi i želi. Tonom velike nježnosti i snagom strasti koja provejava iz njenog teksta, čitaocu pokazuje, u čitaocu pobuđuje snažne, gradivne emocije – istovremeno duboko intimne i univerzalne. One u kojima se naslućuje svrha života. I u kojima je najveća snaga autoričinog teksta.
Pjesme su to čežnje, egzistencijalne i ljubavne boli, gladi i puti. Pokušaj suštinske komunikacije, bitnog kontakta rijetkih s rijetkima. Trijumfalnih trenutaka i ludosti svetog hrama te rastanaka koje sapere sitna kiša. Jastuci, kiše haustori, zidovi i koferi – predmeti i pojave iz svakodnevnog života u autoričinim stihovima postaju snažni simboli čitaocu bliskih osjećanja.
Borbena, društveno osviještena, autorica precizno ogoljuje laži, nepravde, sjemena mržnje i krivo postavljene stubove današnje stvarnosti. Otkriva srušena vjerovanja i trulo uže što se pruža razdobljima. U zemlji gdje vijekovima glave idu na kolčeve, gdje se krila kriju ispod pazuha, proziva malograđanske kompromise, slabost čovjeka u slabom društvu i grudi koje se pune zaprškama.
Autorica je ljubavnica i ratnica. Dobro artikulisana, analitična i osjećajna sa ustima punim horizonta… širine i beskraja. Idući tragom emocija, prevrćući olupine svijeta oko sebe, pipajući za odgovorima kako ne bi ostao život nedoživljen, ona traga za svojim „Svetim gralom“, ljepotom i svrhom oko sebe i u sebi. Onim što je Dževad Karahasan nazivao „šaputanjem vječnosti“. Prekrasno dočarava osjećanje koje izaziva nemir svih senzibilnih duša – kako doći do onog što slutimo da život može dati (biti), a što je uvijek iza horizonta (ili ćoška).
Zbirka pjesama sadrži cikluse različitih motiva kojima je zajednička intenzivnost i relevantnost. Autorica ne piše o trivijalitetima. Njene spoznaje su duboke. Pjesme – bitne. I autorici i čitaocu – na prvo čitanje i sva naredna.
Počinje s pjesmama ljubavi, čežnje i intime. Nastavlja s razobličavanjem korjenskih mana koje definišu društvo u kojem živimo. Završava u porodici i odnosu prema naslijeđenim tradicijama. Svaki dio ove zbirke je intiman. Pjesme iz univerzuma vlastitih osjećanja – iz sebe, pjesme iznikle iz društva, jednog od gradivnih dijelova autoričine ličnosti – oko sebe te pjesme iz trnju zaraslih kuća i zagaslih ognjišta.
U svojoj složenosti i snazi, svim dijelovima ove dobre zbirke poezije, zajednička je ljubav.

Goran Karanović

Krug života ili poezija

„…Zemlja je okrugla
samo iz jednog razloga

da se na kraju puta
stigne u onu istu tačku
sa koje nam neko
presječe pupčanu vrpcu
cijelog života da tragamo
za sobom samim“

Željka Milinčić

Pred nama je druga zbirka poezije Željke Milinčić, pod nazivom „Skice s jastučnice.“ Iako je autorka odabrala naslov koji asocira na intimnost, ova zbirka predstavlja znatno širi koncept, poput kruga u kome se nalaze slojevi emocija, iskustava i dubokih refleksija o ljudskom postojanju.
U pjesmi „Krug“ autorka vješto sugeriše da je život cikličan, vraćajući nas u onu istu tačku iz koje je sve počelo. Ova poruka prožima cijelu zbirku u kojoj Milinčić istražuje teme gubitka, identiteta, ljubavi i boli, stvarajući priče koje su istovremeno duboko lične i univerzalne. Njena poezija, iako kratka i naizgled jednostavna, obuhvata kompleksnost ljudske psihe koja zahtijeva promišljanje i introspekciju.
Milinčić koristi snažne metafore i slikovite prikaze, pozivajući čitaoce da urone u vlastite emocije kroz njene stihove. U pjesmi „Podvodni monolozi“ bol je predstavljena kao urušavanje u dubine. Upotreba metafore „oklop svoje školjke” ukazuje na potrebu za zaštitom i izolacijom; kao što oklop štiti školjku, tako i pjesnikinja pokušava da se zaštiti od bola. Pluća ostavljena na obali mogu simbolizovati gubitak sposobnosti za disanje, odnosno življenje u punom smislu, kada je osoba emocionalno preplavljena. Zaroniti i ne disati takođe implicira duboko poniranje u osjećanja, gdje se čovek suočava s vlastitim demonima:
„Kad me boli ja se tiho
sklupčam u oklop
svoje školjke
ostavim pluća na obali
zaronim ka dnu
i ne dišem…”

U pjesmi „Nesanica“ osjeća se težina misli koje se ne mogu izbjeći:

“Otkinu se
s lanca misli
i pokisli
daleki se javi grad

san im dođe
tek u zoru
i u čvoru
ponovo se sveže glad”

Kombinacija lirskog izraza i snažnih slika čini ove stihove ne samo emocionalno nabijenim, već i vizuelno moćnim. Pjesmu karakterišu slikovite metafore kojima se evociraju osjećanja izgubljenosti, čežnje i ponovnog rađanja. Završni stih „ponovo se sveže glad” može se interpretirati kao ponovna želja za životnim iskustvima, ispunjenjem ili kreativnošću.
Jedan od ponavljajućih motiva u zbirci je voda, koja simbolizuje prolaznost i pročišćenje. Pjesme „Kiša“ i „Bura“ dodatno osnažuju vezu između unutrašnjeg svijeta i prirodnih pojava. U pjesmi „Bura“ autorka koristi slike vjetra i kiše kako bi dočarala ne samo oluju spolja, već i onu u duši:
„…neko rđavo sidro tjeskobe / što pristanište spokoja ljušti…“
Ova metafora ukazuje na napetost između želje za mirom i unutrašnjim nemirima.
Ženski identitet i društvena očekivanja su još jedna značajna tema koju Milinčić istražuje. U pjesmama poput „Madame Butterfly“ i „Komemoracija“ ona se suočava s nametnutim pravilima, oslikavajući svakodnevne borbe žena i njihovu snagu. Stihovi iz pjesme „Madame Butterfly“ oslikavaju ranjivost, ali i borbeni duh koji žene često skrivaju:
„…Da me gledaš / kao da ne vidiš / pukotine / u kojima trulim…“
Ova kontradikcija između nježnosti i snage odražava složenost ženskog identiteta i izazove s kojima se žene suočavaju.
Pjesme „Hram“ i „Istorija“ pozivaju na preispitivanje prošlosti. Milinčić uspijeva da stvori atmosferu introspekcije, tjerajući čitaoca da se zapita o vlastitoj prošlosti i sjećanjima:

„Dušu dajem da osjetim
one noći bar još gram
u tom stanu što je bio
svih ludosti sveti hram“

Zbirka završava pjesmom „Komemoracija“ koja obuhvata osjećanja gubitka, ali i transcendencije. Kroz slike prošlosti, Milinčić nas poziva da razmislimo o sopstvenim iskustvima i o značaju dijaloga o ženskim pitanjima. Završni stihovi, koji sugerišu da će možda jednog dana progovoriti o ovim emocijama ostavljaju otvorenim pitanje o kolektivnoj svijesti i važnosti dijaloga o ženskim iskustvima. Ova pjesma ne samo da slavi žensku snagu, već i poziva na promišljanje o onome o čemu se u našem društvu često ćuti.
„Skice s jastučnice“ je zbirka koja, kroz svoju jedinstvenu kombinaciju emotivnih i slikovitih prikaza, ostavlja snažan utisak. Željka Milinčić uspijeva da pretvori lična iskustva u univerzalne poruke, vraćajući nas na sam početak kroz krug života, i podstičući nas na promišljanje o vlastitim putovanjima.

Aleksandra Vujisić

Recenzija pjesničke zbirke Skice s jastučnice autorke Željke Milinčić

Nakon uspješno zaokruženog poetskog prvenca Kalem (2021), Željka Milinčić pojavljuje se s novim, još upečatljivijim pjesničkim rukopisom pod naslovom „Skice s jastučnice“. Kao i u prethodnoj zbirci, naglasak je na minimalističkom, ispovjednom izrazu kojim se kroz pojačanu slikovnost i jezičku konciznost nastoje dočarati istančana emotivna stanja lirskog subjekta. Prepoznatljive teme zavičajnosti, nasljeđa, tjelesnosti i migracija iz prethodne zbirke dodatno se bruse i svode na suštinske poruke kroz koje autorka definiše i preispituje svoju poziciju u poroznim okvirima sve očiglednije dehumanizacije svijeta. Shodno tome, „Skice s jastučnice“ nisu tek nasumično poredani nacrti, nego jedna pažljivo osmišljena knjiga zasnovana na dinamici preplitanja punoće života i njegovih (ne)povezivih fragmenata. Sastavljena od četiri ciklusa u kojima se stihovi simbolično prožimaju s tehnikama i motivima slikarskog zanata, ova pjesnička knjiga nudi jezgrovit uvid u dubinu ljudskih osjećanja, njihovih iskustvenih manifestacija i kreativnog izraza. To se vidi već u početnim pjesmama ciklusa “Akvarel”, gdje se bivanje poistovjećuje sa stvaranjem odnosno pisanjem, pa tek onda sa disanjem i govorom.
Lirski subjekat, uronjen u stvaralački zanos, oslikava svoje unutrašnje turbulencije uz pomoć raskošne moći vode da u isto vrijeme stvara i sapira pejzaže. Voda pjesnikinji ostaje izvor kreativnog impulsa, što se najbolje uočava preko motiva kiše i njenih gradacijskih mogućnosti da “sipi”, “lijeva”, “osvježava”, “pljušti”, “otiče potocima”, “potapa” dok u sebi sadrži i naizgled statičnu “kristalnu kap” kao sukus združenih iskustava vode, koja u bolnim momentima postaje stanište “krhke barke” i “poljuljano pristanište”. Pjesme iz ovog prvog ciklusa, iznikle iz pročišćenih stanja pjesničkog sopstva, evociraju primarne kvalitete svedenog, ogoljenog i ranjivog bića, čija autentičnost stvara preduslove za nepatvorenu pjesničku ispovijest u narednim ciklusima.
Tako u ciklusu “Kolaž” fokus sa neoromantičarske povezanosti promjena u prirodi i stanja ljudske duše (kao djelatne ljudske suštine) premješta se na svijest o fragmentizaciji svakodnevnih iskustava izazvanoj obesmišljenošću nekad prisnih odnosa s drugim bliskim bićem. Nostalgičan, ali duboko povrijeđen, pjesnički subjekat osjeća potrebu za izolacijom koja protežira saživot isključivo sa nekolicinom istomišljenika pred kojima ne zazire od razotkrivanja svoje srži i društvenih identiteta. Ovim ciklusom skladno se tematizuju prošlost kao sjedište senzualnosti, prolaznost ljubavnih zavjeta i neminovno razdvajanje nepodudarnih životnih puteva.
Uvertira u intenzitet lične boli iz prethodnih pjesama kulminira u mračnim tonovima ugljena iz istoimenog ciklusa. Autorka u svom trećem kolažu isjeckanih misli i definicija naglašava simboliku crne boje kroz svijest o odsustvu svjetlosti i nade. Sopstveni prostor beznađa proširuje se na geopolitički kontekst u kome Balkan, “zaglavljen u tranziciji” predstavlja u isto vrijeme habitat, bazu, usud i zatočeništvo. Na sebi svojstven način, jezgrovito i mudro, pjesnikinja nudi bljeskove uvida u svakodnevnu međuljudsku komunikaciju, kojom dominiraju predrasude, netrpeljivost i nedostatak ljubavi. U takvom okruženju, pronicljive a zabrinute “sovljive oči” mislećeg i senzitivnog lirskog subjekta “u madežima od vlage / do jutra traže / jedno smisleno parče / besmislenog mozaika”. Pjesnikinja ovaj dio knjige završava distopijom o svijetu punom krhotina fizičkog i duševnog stradanja, gdje je humano biće “ljudska ljuska” bez budućnosti. Ekološka svijest o ništavilu prisutna u većini pjesama (u kojima je tama apsorbovala svu svjetlost) ne polaže mnogo nade u regeneraciju.
Pa ipak, u “Miljeu”, posljednjem ciklusu zbirke, autorkina povremena tendencija ka hermetičnom izrazu poprima otvoreniji ispovjedni ton, a izvjesna doza humora obećava novi pravac. Autentičnost lirskog subjekta, rodno definisanog u zavičajnom i emigrantskom okruženju, kreira duže i skladno sastavljene konfesionalne pjesme iz kojih izviru značajne spoznaje o položaju ženskog bića u društvenoj sredini, u “miljeu” porijekla. Utkana u strune ograničavajućeg nasljeđa, iz koga se nije lako ispetljati, žena u stihovima Željke Milinčić osjeća se neprilagođeno, ne samo u svijetu mizoginije i zagaslih zavičajnih ognjišta, već i u tuđini, kojoj ne pripada. Ono što joj preostaje su strategija maskiranja i “molitve samoj sebi” kroz preuzimanje odgovornosti nad “rizikom slobode”. Upravo u dašku novonastale slobode pojavljuje se nada u regeneraciju. O pjesmama poput “Lozje”, “Disimilacija”, “Gavran”, “Polen” i “Crtež” mogla bi se napisati čitava studija. Radi se o stihovima u kojima žena objašnjava samu sebe kroz konkretne epizode žaljenja, žudnje, unutrašnjih poriva za odbacivanjem onog što je ugrožava i motivacije za obnovom onog što je vrijedno. Dramski dijalog “Crtež”, kojim se na duhovit način opisuje breme ženskog tijela i njegove (pro)kreativnosti, možda je i najintrigantnija pjesma u čitavoj zbirci. Iako ciklus o miljeu završava stihovima u kojima preovlađuju patnja i rezignacija genetski odavno “skršenog” i “zgrčenog” tijela, pjesnikinja kroz ostale pjesme završnog ciklusa ulijeva nadu u vlastiti preobražaj i preobražaj drugoga, ali i u podizanje nivoa svijesti o važnosti međusobnog razumijevanja. Sada kada je pjesnikinja u nadgradnji sopstvene poetike pronašla još udobnije varijante i tehnike svoga glasa, naredna zbirka pjesama vjerovatno će nastaviti putem kojim se stvaralačka dimenzija ljudskog bića naglašava kroz nove izazove.

Tatjana Bijelić

FEMINA SPONGIA

Prva zbirka pesama Željke Vračević (Milinčić) navela je književne kritičare da je prepoznaju kao „pesnikinju zavičaja“, onu koja „dočarava stvarnost svog okruženja kroz prepoznatljive motive i ritam koji hipnotiše“ dok „u svoje strofe utkiva privrženost zavičaju, roditeljima i precima“ (Tatjana Bijelić). U njenoj prvoj knjizi, pored ljubavnih motiva, dominirala je tema čeznuća za zavičajem (Nedeljko Sančanin), a izražajnim pesničkim glasom „pozivala je čitaoce da otkrivaju poetske svetove nakalemljene na tradiciju“ (M. Milenković).
Svojom drugom zbirkom pesama Skice s jastučnice pesnikinja Milinčić šalje drugačiju poruku: “Riječi ove/ pisala je/ izgužvana jedna duša/ /što sve teže/ nađe nekog/ da je vidi i posluša.”, čime je indirektno pozvala čitaoce na saučestvovanje u njenim pesmama, da je poslušaju kroz njih, razumeju, a možda i pronađu svog stalnog sagovornika u njima.
Zbirka je podeljena na cikluse vrlo zanimljivim umetničkim postupkom. Naime nazivi ciklusa Akvarel, Kolaž, Ugljen i Milje ispisani su na kolažima sa dodatnim simboličnim porukama. Sva četiri naslova ukazuju na likovnu umetnost, s tim što je milje radinost drugačijeg tipa, ali takođe podrazumeva nastajanje malog umetničkog rada kojem su privržene žene.
Tužni ton iz pesme koja je kao moto postavljena na početku zbirke, razliva se u akvarel:
„kad me boli ja u pijesak
sitnih čestica sjećanja
gurnem glavu
da njima napunim usta
i ne pričam
samo pišem”
(Podvodni monolozi)

Još jednom je ponovljena motivacija za nastanak pesama, tišina u koju se pesnikinja spušta kako bi iz sećanja na svetlost dana donela skice svojih nada, snova, emocija i maštanja.

U ciklusu Akvarel, posvećenom vezi vode i suza, čak i zora plače, a emocija tuge odjekuje kao „kap po kap” slivajući se niz okna prozora, što je simbolična slika plača. Kiša je sprala i rastanak dvoje, ali i trulež i miris grada, dok je rođenje lirskog ja označeno kao potop, kao pljusak koji se i dan danas razliva u potocima i natapa „pamučna polja jastuka” (Natalna karta). Ovim je inicirano značenje jastuka, kao mesta na kojem nastaju snovi, kako oni koje sanjamo kada zatvorimo oči, tako i oni koje sanjamo otvorenih očiju, a skice sa jastučnice simbolični prikaz iscrtavanja emocije duše na platnu u koje se stavlja jastuk. Jesen je vreme tuge, jer kiša podseća na suze i ove dve se stapaju jedna sa drugom; na isti način upoređena je duša sa „spužvastim tkanjem”. Natopljena suzama, bolom, tugom, potocima koji teku od rođenja i ulivaju se pa izlivaju iz nje, duša je sunđer (spongia) koji upija sve.
Osnovna emocija prvog ciklusa zbirke, jeste emocija razvodnjenog osećanja tuge, jer suze su uteha i one ublažavaju bol. Pesnikinja je u ovom ciklusu pokazala virtuozno hermetično zatvaranje i otvaranje duše kroz stihove, kao da je kistom vodenim bojama radila akvarel. Njen akvarel prikazuje pamučna polja snova i plavetnilo vode, po njemu padaju kiše, jesen njiše osećanja, suze se slivaju niz lice – ali – on opet zrači nečim što je suprotno tuzi, a to je uteha.
Iako je ovo izraz savremene poezije, pesme Akvarela najviše podsećaju na starozavetni žanr plača. Biblijski motiv potopa takođe zadire u hrišćansku tematiku; nebo, kiša, duša – sve su to prostori koji imaju svoje mesto u dalekoj hiljadugodišnjoj tradiciji pesničke reči. Tim pre je vrednosno pronaći ih u drugačijem obliku i stilu pevanja u savremenoj poeziji.
U drugom ciklusu koji nosi naziv Kolaž, sa objašnjenjem šta je kolaž, gde se ukazuje na njegovu fragmentiranost, ali i na značenje slomljenog, odlepljenog, zalepljenog, pesnikinja nastavlja da peva o duši, ali na drugačiji način. Sada je u fokusu percepcija odnosa sa drugim, dva tela su hram, pominje kosti, odraz u tuđem oku: „a ja prvi put u nekim/ užarenim zjenicama/ izgledala ljepša neg/ u bilo kojem ogledalu”, motiv ljubavi se sada nadalje razvija do poređenja sa zavičajem, krilom, jastukom na kome se sneva, da bi se na kraju pojavio i motiv rastanka (pesma Nezvani gost).
Iz Kolaža, prelazimo u Ugljen koji se brzo troši, u crno koje je u heraldici simbol tuge. Ovde se pesnikinja vraća kolektivnim pesmama, Balkanu, koji „s koljena na koljeno” raskopava busenje, stišava vapaj pomešanih kostiju, dakle zadire u sećanja i prošlost, u Istoriju koja je „Ništa drugo do beskrajno/ trulo uže/ što se pruža razdobljima”, na tom užetu vise iste priče – istorija se ponavlja. Fragmenti sveta koji propada i bilja koje nema plodno tlo za sebe, rasipani su u svakodnevnim situacijama, u razočaranim odrazima u ogledalu, suzama dece, generacijama prskanim herbicidom, u sivilu grada koje je Distopija, u sobama koje su navukle u zidove tugu i plač.
Pesme Ugljena su pesme pesimizma, one po književnoj liniji pripadaju modernističkom pesimizmu sa početka 20. veka, i u tom smislu svedoče da se stotinu godina kasnije ovde nije ništa promenilo. Kao da su u zidove istorije ušle memla, buđ i vlaga.
Između dva značenja miljea – milje je sredina, okolina, društvo i heklani ili čipkani stolnjak, Milinčić je ispisala svoje najbolje pesme ove zbirke. Ceo ciklus pesama Milje zrači i znači neverovatnom dubinom estetike pesme, on je sam po sebi cela jedna zbirka kojoj su prethodni ciklusi, a posebno prva dva, bili tek nagoveštaj i uvertira. U Miljeu koje simbolizuje kolektiv, društvo, ono čiji smo deo, i sa druge strane žensku individualnu stranu, ličnost lirskog ženskog ja, koja se bori sa patrijarhalnom tradicijom, preispituje svoje korene i lozu, jasno određuje sebe u pesmi Biografija:

„ja sam ona čija kob
je bistra glava
u zemlji gdje vijekovima
glave idu na kolčeve

ja sam ona što se kida
grcajući u lancima
okovanim u nasljeđe
krv i rod
i parče međe”

Ovo je biografija lirskog ja u kojem možemo prepoznati ženu sa Balkana, feminu spongia, koja upija u sebe vekove i tugu koja se prenosi s kolena na koleno, jer ovde se uvek očekuje da je prvo muško, pa žena mora da nosi masku:

„Ova žena ne hoda po oblaku lako
niti konja sudbine u galopu jaše
ali neka
bolje
neka misle tako
biram da me mrze
a da me se plaše”

Snaga žene dolazi iz samo njoj znanih prostora, iz raspeća i svakog udaha kojim želi da se sjedini sa zemljom (Komemoracija).
Nova zbirka pesama Skice s jastučnice Željke Milinčić pesničko je delo koje se postupno otvara pred čitaocem dopuštajući mu da polako otkriva tanani svet osećanja koja se razvijaju od slike (suze) do unutrašnjosti duše i korena njenog bola i stradanja. Žena u ovoj poeziji je „žena sunđer”, jer ona u sebe upija sve, oporavlja se i ponovo podnosi udarce dana i vekova. Ona nije samo žena trenutka, već je žena istorije. Zna svoje korene, svoje ljubavi, susrete i rastanke. Pesmama u Ugljenu i Miljeu, pesnikinja Željka Milinčić otvorila je teme širokog društvenog konteksta i položaja žene u njemu. Ovim je pokazala zrelost svog pesničkog izraza i veliki napredak u svojoj poetici, izboru tema i ideja kojima se bavi.
Skice s jastučnice samo su metaforički „skice”, one su pesme snažnih poruka koje dolaze iz dubine talenta, osećanja pripadnosti i saosećanja za svet praduše žene. Zato je njihov značaj veliki i pojava pred čitaocima važna u vremenu savremenih pesničkih pregnuća kada su nam talenti poput Željke Milinčić i više nego potrebni.

Milica Milenković